แชร์

"วัฏจักรน้ำ" ในสวนทุเรียน จากฝนสู่ไอน้ำ

อัพเดทล่าสุด: 10 ต.ค. 2025

4 ผู้เข้าชม

"วัฏจักรน้ำ" ในสวนทุเรียน : จากฝนสู่ไอน้ำ
การคายน้ำการระเหยและสมดุลน้ำในดินก่อนเข้าสู่ช่วงหน่วงน้ำ
(บทความเชิงวิชาการ)

น้ำ ไม่ได้เป็นเพียงปัจจัยการผลิต แต่คือระบบหมุนเวียนพลังงานที่กำหนดชะตาของต้นทุเรียนตลอดทั้งฤดูกาล โดยเฉพาะในช่วง ก่อนหน่วงน้ำ ที่เป็นจุดเปลี่ยนจากระยะสะสมอาหารสู่การกระตุ้นตาดอก การเข้าใจวัฏจักรน้ำ (Water Cycle) ภายในสวน - ตั้งแต่ฝนที่ตกลงสู่ดินจนถึงไอน้ำที่พืชคายออก คือกุญแจสำคัญของการจัดการน้ำอย่างแม่นยำและยั่งยืน

1. น้ำฝน: จุดเริ่มต้นของสมดุลน้ำในดิน
ในช่วงปลายฤดูฝน ดินในสวนทุเรียนมีค่าความชื้นใกล้จุดอิ่มตัว (Field Capacity) การระบายน้ำจึงเป็นประเด็นสำคัญ เพราะเมื่อความพรุนของดินลดลงต่ำกว่า 15% รากฝอยจะขาดออกซิเจน ทำให้การหายใจของราก (Root respiration) ชะงัก กระบวนการดูดน้ำและแร่ธาตุหยุดลง เกิดอาการ ใบเหลืองยอดชะงัก
การมีระบบระบายน้ำย่อย เช่น ร่องระบายน้ำข้างทรงพุ่ม หรือการยกโคนเล็กน้อย สามารถช่วยให้ระดับน้ำใต้ดินอยู่ที่ 6080 ซม. ซึ่งเหมาะสมกับการหายใจของรากทุเรียน

2. การระเหย (Evaporation): การสูญเสียน้ำจากผิวดิน
หลังฝนหยุด ดินเริ่มสูญเสียน้ำผ่านการระเหยโดยตรงจากผิวหน้าดิน กระบวนการนี้ขึ้นกับความร้อน ลม และการคลุมดิน งานวิจัยจากกรมวิชาการเกษตร (DOA, 2566) ระบุว่า การคลุมดินด้วยเศษพืชสามารถลดการระเหยได้ 3540% และช่วยรักษาความชื้นในชั้นรากได้นานขึ้นกว่า 35 วัน ซึ่งเป็นช่วงเวลาสำคัญต่อการสร้างรากใหม่ก่อนเข้าสู่หน่วงน้ำ

3. การคายน้ำ (Transpiration): พลังที่ขับเคลื่อนการดูดน้ำ
การคายน้ำของพืชเกิดจากแรงดึงน้ำในท่อลำเลียงไซเลม (Xylem tension) โดยมีปัจจัยควบคุมหลักคือ การเปิดปิดของปากใบ (stomata) ซึ่งตอบสนองต่อความชื้นสัมพัทธ์ของอากาศ (Relative Humidity; RH)
- เมื่อ RH อยู่ที่ 7080% การคายน้ำของทุเรียนอยู่ในระดับสมดุล
- หาก RH ต่ำกว่า 60% ปากใบจะเริ่มปิด جزส่วนหนึ่ง ส่งผลให้การดูดน้ำธาตุอาหารลดลง
ในสภาวะนี้ การพ่นอะมิโนกรดหรือสารเสริมการดูดซึมทางใบอาจช่วยรักษาการทำงานของปากใบและลดภาวะเครียดน้ำได้

4. สมดุลน้ำในดินรากบรรยากาศ (SoilRootAtmosphere Continuum)
ระบบน้ำของพืชคือ ห่วงโซ่ต่อเนื่อง ตั้งแต่ความชื้นในดิน น้ำในราก ท่อลำเลียง ปากใบ บรรยากาศ การเปลี่ยนแปลงในจุดใดจุดหนึ่งจะส่งผลต่อทั้งระบบ ก่อนเข้าสู่ระยะหน่วงน้ำ (Induction period) เป้าหมายคือ ลดความชื้นส่วนเกิน โดยไม่ให้รากช็อก ดังนั้นจึงควรค่อย ๆ ปรับระดับน้ำให้ลดลงจาก Field Capacity ประมาณ 1520% ภายใน 23 สัปดาห์ เพื่อให้เกิดสัญญาณความเครียดน้ำระดับอ่อน (Mild water stress) ที่กระตุ้นการสะสมคาร์โบไฮเดรตและฮอร์โมน ABA ซึ่งเป็นตัวสัญญาณการสร้างตาดอก

5. การจัดการเชิงวิทยาศาสตร์ก่อนหน่วงน้ำ
(1) วัดค่าความชื้นดิน (Soil moisture monitoring): ใช้เซนเซอร์หรือวิธีเชิงประเมิน (กำมือดิน) เพื่อคุมให้อยู่ในช่วง 60-70%
(2) คลุมโคนด้วยเศษหญ้าแห้ง: ช่วยรักษาอุณหภูมิและลดการระเหย
(3) หยุดให้น้ำทีละขั้น: จากทุก 2 วัน ทุก 34 วัน ทุก 57 วัน
(4) เพิ่มโพแทสเซียมและแมกนีเซียม: เสริมความแข็งแรงของเซลล์ใบ ช่วยให้พืชทนเครียดน้ำได้ดีขึ้น

6. จากไอน้ำกลับสู่ฝน: บทเรียนของการหมุนเวียน
เมื่อพืชคายน้ำขึ้นสู่บรรยากาศ ความชื้นส่วนหนึ่งจะกลั่นตัวกลายเป็นเมฆฝนในระบบท้องถิ่น (Local water recycling) งานวิจัยของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ (2565) พบว่า ป่าผลไม้ที่มีความหนาแน่นของพืชมาก มีอัตราการสร้างไอน้ำสู่ชั้นบรรยากาศสูงขึ้นถึง 2025% เมื่อเทียบกับพื้นที่โล่ง ซึ่งช่วยรักษาสมดุลความชื้นของภูมิภาค นั่นหมายความว่า การจัดการน้ำในสวน ไม่ได้ส่งผลเพียงระดับราก แต่ยังสะท้อนถึงระบบนิเวศโดยรวมของพื้นที่ด้วย

แหล่งข้อมูลอ้างอิง
กรมวิชาการเกษตร. (2566). รายงานการศึกษาสมดุลน้ำในสวนไม้ผลเขตร้อน. สำนักวิจัยพืชสวน.
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์. (2565). การวิเคราะห์การคายน้ำและการระเหยในระบบนิเวศสวนผลไม้.
Taiz, L. & Zeiger, E. (2018). Plant Physiology and Development. Sinauer Associates.
Nobel, P. S. (2020). Physicochemical and Environmental Plant Physiology. Academic Press.

Tags :