10 สิ่งสำคัญเกี่ยวกับคาร์บอนในดิน (Soil Carbon Facts)

คาร์บอนในดิน (Soil Carbon) ถือเป็นองค์ประกอบหลักที่กำหนดศักยภาพของดินในการผลิตพืชและการรักษาสมดุลของระบบนิเวศทางการเกษตรอย่างยั่งยืน ดินไม่ได้เป็นเพียงวัสดุอนินทรีย์เท่านั้น แต่เป็นระบบมีชีวิตที่ประกอบด้วยแร่ธาตุ อินทรียวัตถุ จุลินทรีย์ และรากพืช ซึ่งคาร์บอนเป็นแกนกลางของวงจรชีวธาตุทั้งหมด การเข้าใจพลวัตของคาร์บอนในดินจึงมีความสำคัญต่อการจัดการดิน การดูดซับคาร์บอน (carbon sequestration) และการลดผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

แหล่งและรูปแบบของคาร์บอนในดิน
คาร์บอนในดินแบ่งออกได้เป็น 2 รูปแบบหลัก ได้แก่

คาร์บอนอินทรีย์ (Soil Organic Carbon; SOC) มาจากซากพืช ซากสัตว์ ปุ๋ยอินทรีย์ และจุลินทรีย์ในดิน คาร์บอนชนิดนี้เป็นส่วนประกอบหลักของอินทรียวัตถุในดิน (Soil Organic Matter; SOM) ซึ่งเป็นแหล่งพลังงานและสารอาหารของสิ่งมีชีวิตในดิน

คาร์บอนอนินทรีย์ (Soil Inorganic Carbon; SIC) อยู่ในรูปของคาร์บอเนต เช่น แคลไซต์ (CaCO) และโดโลไมต์ (CaMg(CO)) มักพบในดินที่มีความเป็นด่างหรือในเขตแห้งแล้ง
SOC เป็นรูปแบบที่มีบทบาทโดยตรงต่อความอุดมสมบูรณ์และสมดุลของดิน โดยเฉพาะในเขตเกษตรกรรมเขตร้อน เช่น ประเทศไทย

บทบาททางกายภาพ เคมี และชีวภาพของคาร์บอนในดิน

ทางกายภาพ : คาร์บอนในดินช่วยให้ดินเกิดการรวมตัวเป็นเม็ด (soil aggregation) ทำให้ดินร่วนซุย โปร่ง อากาศถ่ายเทดี และเก็บน้ำได้มากขึ้นถึง 23 เท่าของดินที่มีคาร์บอนต่ำ
ทางเคมี: อินทรียวัตถุที่มีคาร์บอนสูงมีค่าความสามารถแลกเปลี่ยนแคตไอออน (Cation Exchange Capacity; CEC) สูง ช่วยยึดจับธาตุอาหารไว้ในดินและปลดปล่อยออกอย่างช้าๆ ลดการสูญเสียจากการชะล้างและการระเหย

ทางชีวภาพ : คาร์บอนเป็นแหล่งพลังงานให้จุลินทรีย์ในดิน ทั้งแบคทีเรีย รา และแอคติโนมัยซีท ซึ่งมีบทบาทในการย่อยสลายอินทรียวัตถุ ปลดปล่อยไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และกำมะถันในรูปที่พืชใช้ได้

10 สิ่งสำคัญเกี่ยวกับคาร์บอนในดิน

1. คาร์บอนในดิน คือ หัวใจของความอุดมสมบูรณ์
คาร์บอนส่วนใหญ่ในดินอยู่ในรูปของ อินทรียวัตถุ (Soil Organic Matter SOM) ซึ่งเป็นแหล่งอาหารของจุลินทรีย์ ช่วยให้ดินมีชีวิต มีโครงสร้างดี และเก็บน้ำเก็บปุ๋ยได้ยาวนาน

2. มีอยู่สองรูปแบบหลัก
คาร์บอนอินทรีย์ (Organic Carbon): มาจากซากพืช ซากสัตว์ ปุ๋ยอินทรีย์ ฮิวมิค ฯลฯ
คาร์บอนอนินทรีย์ (Inorganic Carbon): มักอยู่ในรูปของหินปูน แคลไซต์ หรือคาร์บอเนต ไม่เกี่ยวกับอินทรียวัตถุโดยตรง
.
3. ดินคือแหล่งกักเก็บคาร์บอนที่ใหญ่ที่สุดในโลก
ในโลกนี้ ดินเก็บคาร์บอนมากกว่าในชั้นบรรยากาศและสิ่งมีชีวิตรวมกันกว่า 23 เท่า ดินจึงเป็นเหมือน ธนาคารคาร์บอนธรรมชาติ

4. ยิ่งดินมีคาร์บอนมาก โครงสร้างดินยิ่งดี
คาร์บอนช่วยสร้าง เม็ดดิน (Soil Aggregates) ทำให้ดินร่วนซุย ไม่แน่นทึบ รากเดินได้ดี อากาศถ่ายเทและระบายน้ำดีขึ้น

5. คาร์บอนช่วยเก็บน้ำได้มากขึ้น
ดินที่มีอินทรียวัตถุสูงสามารถเก็บน้ำได้มากขึ้น 1.52 เท่า เมื่อเทียบกับดินเสื่อม จึงช่วยให้พืชทนแล้งได้ดี

6. เป็นตัวกลางสำคัญของธาตุอาหาร
คาร์บอนในดินช่วยจับธาตุอาหารไว้ไม่ให้ถูกชะล้าง (โดยเฉพาะไนโตรเจนและโพแทสเซียม) และปลดปล่อยอย่างช้าๆ ตามความต้องการของพืช

7. แหล่งพลังงานของจุลินทรีย์ดีในดิน
คาร์บอนคือ อาหารหลัก ของจุลินทรีย์ ดินที่คาร์บอนต่ำ จุลินทรีย์จะลดลงทันที ทำให้กระบวนการย่อยสลาย ปลดปล่อยธาตุอาหาร และการสร้างฮิวมัสลดลง

8. การสูญเสียคาร์บอน = การเสื่อมของดิน
การไถพรวนมาก เผาฟาง ปล่อยดินโล่ง จะเร่งการสลายตัวของอินทรียวัตถุ ทำให้คาร์บอนหายไปจากดิน เกิดปัญหา ดินแน่น ดินตาย ดินแข็ง

9. การเพิ่มคาร์บอนในดินทำได้จริง
เช่น ใส่ ปุ๋ยอินทรีย์ / ปุ๋ยหมัก / ฮิวมิค / ไบโอชาร์
- ปลูกพืชปุ๋ยสด
- ลดการเผาเศษซาก
- ปรับระบบการไถและปลูกให้ดินพักฟื้น

10. ดินคาร์บอนสูง = ระบบนิเวศยั่งยืน
คาร์บอนในดินไม่เพียงเพิ่มผลผลิต แต่ยังช่วย ดูดซับก๊าซเรือนกระจก (CO) ทำให้การเกษตรเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม เป็นหัวใจของ เกษตรคาร์บอนต่ำ (Low Carbon Agriculture)

สรุป
คาร์บอนในดิน ไม่ใช่เพียงตัวเลข แต่คือชีวิตของดินทุกหยด
ดินที่มีคาร์บอนสูง = ดินมีชีวิต พืชแข็งแรง และผลผลิตยั่งยืน

แหล่งอ้างอิง
FAO (2023). Soil Organic Carbon and Climate Change.
Lal, R. (2020). Soil Carbon Sequestration and Sustainable Agriculture.
กรมพัฒนาที่ดิน (2567). รายงานการจัดการอินทรียวัตถุในดินและการลดคาร์บอนฟุตพริ้นท์ในภาคเกษตร.

#คาร์บอนในดิน  #อินทรียวัตถุ
#ฟื้นฟูดิน #เกษตรยั่งยืน #ปุ๋ยอินทรีย์
#ฮิวมิคแอซิด #ไบโอชาร์ #เกษตรคาร์บอนต่ำ
#ifklab